ORTHODOX MOUSIC FESTIVAL, PRAGUE, 2010 (
for English press here)
η βυζαντινή χορωδία "Ψαλτικής Διάκονοι" συμμετείχε στο φεστιβάλ με βυζαντινούς ύμνους.
η σελίδα του διοργανωτή εδώ
παραθέτουμε τη ζωντανή ηχογράφηση και λίγα εισαγωγικά για κάθε ύμνο.
Στο τέλος παραθέτουμε απόσπασμα του άρθρου της δημοσιογράφου Mary Matz στο "Opus Osm"
http://opusosm.com/2010/10/31/with-one-voice/
«Άξιον εστί ως αληθώς μακαρίζειν σε την Θεοτόκον» (mp3)
Ανήκει στα μεγαλυνάρια. Το πρώτο τμήμα του ύμνου το δίδαξε άγγελος σε προσευχόμενο μοναχό σε κελί του Αγίου Όρους το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα και φέρει το όνομα «Άξιον εστί».
Στο Πρωτάτο των Καρυών του Αγίου Όρους υπάρχει και η ομώνυμη θαυματουργός εικόνα. Το δεύτερο τμήμα του Ύμνου αποτελεί ποίημα του Κοσμά του Μελωδού (9ος αι.) Ο ύμνος ψάλλεται σε κάθε ευκαιρία προς τιμήν της Θεοτόκου και έχει μελοποιηθεί χιλιάδες φορές σε όλους τους ήχους της βυζαντινής μουσικής.
Εδώ τονισμένος σε ήχο πλάγιο του πρώτου από το Μιχαήλ Χατζηαθανασίου (19ος αι.)
«Χέρσον αβυσσοτόκον πέδον» (mp3)
«Κανόνας» λέγεται ένα μακρύ ποίημα αποτελούμενο από οκτώ (αρχικά 9) «Ωδές». Κάθε Ωδή απεικονίζει ένα γεγονός της Παλαιάς ή της Καινής Διαθήκης (π.χ.: η προσευχή του Ζαχαρία, οι τρεις παίδες στην κάμινο, ο Ιωνάς στην κοιλιά του κήτους, η προσευχή της Θεοτόκου). Ταυτόχρονα βέβαια όλο το ποίημα εξυμνεί και τον Άγιο ή το γεγονός της ημέρας. Ο συγκεκριμένος κανόνας εξυμνεί την Υπαπαντή του Κυρίου. Υμνογράφος είναι ο ίδιος Κοσμάς Ο Μελωδός, που προαναφέρθηκε, ήχος τρίτος, συνθέτης ο Πέτρος ο Πελοποννήσιος (18ος αι.)
«Θαυμαστή» (mp3)
Υπάρχει μια προπαρασκευαστική περίοδος νηστείας και προσευχής 40 ημερών προ του Πάσχα, η Σαρακοστή. Κάθε μια Κυριακή των Νηστειών έχει στον εσπερινό ένα «ιδιόμελο», ένα μοναδικό ύμνο. Αυτό εδώ είναι της 5ης Κυριακής των Νηστειών. Τόσο το κείμενο, όσο και η μελωδία συναγωνίζονται ποιος θα υπογραμμίσει καλύτερα τις διαφορές που χωρίζουν τη ζωή του φτωχού Λαζάρου από εκείνη του πλουσίου. Ουσιαστικά μας προσφέρουν παραδείγματα, είτε προς μίμηση, είτε προς αποφυγή. Ήχος πλάγιος του πρώτου, συνθέτης Ιάκωβος Πρωτοψάλτης (18ος αι).
τροπάριο Κασσιανής (mp3)
Οι ιερές Ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδος είναι στολισμένες με τους πιο υπέροχους ύμνους. Αυτός εδώ είναι το «Δοξαστικό» των «Αποστίχων» της Μεγάλης Τρίτης. Είναι ποίημα της μοναχής Κασσιανής, (της μόνης γυναίκας) υμνογράφου του 9ου αιώνος. Ήχος πλάγιος του τετάρτου, συνθέτης Κωνσταντίνος Πρίγγος (20ος αι.)
«Έφριξε γη» (mp3)
κράτημα «τεριρεμ» (mp3)
Υπάρχουν ύμνοι μεγάλοι σε διάρκεια και με αργό χρόνο για να καλυφθεί ο χρόνος που απαιτούν οι μακροσκελείς Ακολουθίες. Άλλοι ύμνοι είναι σύντομοι και με το γοργό τους χρόνο δίνουν την εντύπωση ότι η ακολουθία τρέχει πιο γρήγορα, ή τα γεγονότα κλιμακώνονται πιο γρήγορα. Υπάρχουν και ύμνοι με ενδιάμεσο μέγεθος και χρόνο που κατορθώνουν να εξυμνήσουν τον Άγιο, ή το γεγονός χωρίς ο ακροατής να φτάσει σε κορεσμό.
Ετούτος εδώ είναι ένας μακρύτατος ύμνος που ανήκει στους «καλοφωνικούς ειρμούς». Το κείμενο αναφέρεται στα γεγονότα που ακολούθησαν τη Σταύρωση: ο σεισμός, η απόκρυψη του ήλιου κτλ. Ο ύμνος συνδυάζεται με «κράτημα» δηλαδή την επανάληψη των συλλαβών «τε-ρι-ρεμ» που λέγεται ότι είναι ο ύμνος των Αγγέλων στη Θεοτόκο. Ήχος πλάγιος του πρώτου, συνθέτης Παναγιώτης Χαλάντζογλου (19ος αι.)
ΜΕ ΜΙΑ ΦΩΝΗ
(μτφρ απόσπ. άρθρου της Mary Matz)
Ο σύρτης ανοίγει από την άλλη πλευρά της μικρής, σκούρας ξύλινης πόρτας στην τεράστια πέτρινη εκκλησία. Η πόρτα ανοίγει και ανεβαίνεις τις σκοτεινές, στενές σκάλες προς ένα μονοπάτι κίτρινου φωτός. Ήδη τους ακούς - άνδρες τραγουδούν μελωδία άγνωστη, παρατεταμένες συλλαβές αρμονικά, σε ένα μινοράκι. Πρέπει να είναι 40 άνδρες.
Ξαφνικά είσαι στο σπηλαιώδες σκοτάδι, σε ένα δροσερό, σκιερό καταφύγιο φωτισμένο από πάνω από ένα μόνο πολυέλαιο με κεριά σε μέγεθος μολυβιού. Επίπεδες, χρυσές εικόνες λαμπιρίζουν στις σκιές.
Και τότε τους βλέπεις: δεν είναι 40 άνδρες, μόνο επτά, ντυμένοι με τζιν και μπουφάν για να παραμείνουν ζεστοί στον κρύο ναό της Πράγας κατά τη διάρκεια της πρόβας τέλη Οκτωβρίου. Είναι μέρος της ελληνικής ανδρικής χορωδίας «Ψαλτικής Διάκονοι», και προετοιμάζονται για το Διεθνές Φεστιβάλ της Ορθόδοξης Μουσικής 2010. Έχουν κάνει κύκλο γύρω από το χοράρχη Ιωάννη Τσούνη, ένα μεγαλόσωμο, μαυρομάλλη, μαυρομάτη γενειοφόρο σαν τον Αη-Βασίλη. Αυτός ψέλνει, ή τραγουδάει, με τα μάτια του κλειστά, τα χέρια του κατά καιρούς πάλλονται με τις παλάμες επάνω, για να εμπνεύσει τους ψάλτες γύρω του.
Βρισκόμαστε στην Ορθόδοξη εκκλησία των Αγ. Κυρίλλου και Μεθοδίου, ένα μοναστήρι που μοιάζει με καταφύγιο από το σφυροκόπημα της κυκλοφορίας που περνά έξω από το κτίριο. Οι Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος έχουν τιμηθεί με την τσεχική εθνική αργία στις 5 Ιουλίου γιατί έφεραν το παλαιότερο γνωστό σλαβικό αλφάβητο στα Τσεχικά εδάφη κατά το έτος 863.
«Και η μουσική είναι ακόμα αρχαιότερη», εξηγεί ο Εξοχότατος Κωνσταντίνος Κοκόσης, ο Έλληνας Πρέσβης στην Τσεχία. Πετάχτηκε για λίγο να ακούσει αυτή την πρόβα, στο δρόμο του για μια συνάντηση στο ανατολικό τμήμα της χώρας. «Αυτό το Φεστιβάλ είναι πολύ σημαντικό», εξηγεί, «γιατί είναι μια ευκαιρία να ακούσουμε την Ελληνική Ορθόδοξη Βυζαντινή μουσική, που αναπτύχθηκε διαφορετικά από τον τρόπο που η Δυτική Μουσική έχει αναπτυχθεί....Μάλιστα πολλά από τα άσματα που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σήμερα στην Εκκλησία, είναι 1.000 ετών".
Ο Πρέσβης Κοκόσης παραδέχεται ότι η βυζαντινή ή η Ελληνική Ορθόδοξη μουσική "είναι αρκετά διαφορετική για το αυτί των Δυτικών." Μια φωνή ψάλλει, ενώ οι άλλοι κρατούν ένα μονότονο ήχο, το μπάσο (ισοκράτημα). Επιπλέον, τα άσματα περιλαμβάνουν ορισμένα χρονικά ή μελωδικά διαστήματα, που δεν υπάρχουν στη Δυτική μουσική. Το άκουσμα δημιουργεί ένα άκρως χαλαρωτικό, αιθέριο, με αίσθηση διαλογισμού αποτέλεσμα σε πολλούς δυτικούς ακροατές. Αλλά για τους ψάλτες τους ίδιους, είναι πολύ περισσότερο από αυτό. Οι συνθέτες ήταν κυριολεκτικά Άγιοι. «γράφουν υπό τη φώτιση του Αγίου Πνεύματος», λέει χοράρχης Ιωάννης Τσούνης.
Τα μέλη της χορωδίας «Ψαλτικής Διάκονοι» γλίστρησαν μέσα στα μεγάλα, μαύρα ράσα τους για να συνεχίσουν την πρόβα τους. Φαίνεται ότι τους βοηθάει να επικεντρωθούν στο σκοπό τους, που δεν είναι να διασκεδάσουν ένα ακροατήριο με το τραγούδι, αλλά να επιτύχουν μια πνευματική σύνδεση μέσα από το άσμα...
